Het is eind maart en overal komen de rozetjes uit de grond, aan stoepranden, in het gras, langs de wegkant. We merken ze amper op, we lopen er vaak letterlijk over. Straks als de “juffertjes” weer staan te zwaaien in de meiwind, die ranke aren met hun fijne bloemetjes van de smalle weegbree en de aren van de brede weegbree die net op gras lijken, pas dan zien we ze.
Algemene beschrijving
Het geslacht Plantago, komt over de hele wereld voor. Er zijn circa 260 soorten bekend. Plantaginaceae zijn kruiden die bij op het eerste gezicht meer gemeen lijken te hebben met grassen, vooral door hun lijnnervige bladeren en bloeiende aren. Het zijn overblijvende planten, die zich prima handhaven op veel belopen of bereden plaatsen. De smalbladige weegbree heeft een wortelrozet, waaruit de bladeren ontspringen. De aar is bijna onbehaard en bloeit met kleine geelwitte bloemen. De brede weegbree heeft duidelijk gesteelde, eironde bladeren, ook vanuit een wortelrozet, met lange aren.
De naam Plantago betekent “lijkend op een voetzool”. (Planta is Latijn voor “voetzool”). Lanceolata verwijst naar de vorm van de bladeren van de smalle weegbree maar ook op het toenmalige gebruik. Als je door een lans gestoken bent – een puntwond- dan helpt de weegbree het bloeden te stelpen.
De zaden van de weegbree zijn enigszins kleverig en daarom noemden de inheemse bevolking van Noord-Amerika de plant: het spoor van de witte mannen.
Historie
Het Nederlandse woord “weegbree” komt waarschijnlijk van “wat zich aan de weg breed maakt”. Volksnamen voor de smalle weegbree zijn bijvoorbeeld: Schapentongen of Hazenoren.
In de volksgeneeskunde werd de weegbree ( zowel brede als smalle) beschreven als een plant die tegen alle kwalen hielp. Beten van slangen, schorpioenen en zelfs dolle honden zouden door het sap genezen kunnen worden. De duivel kon dat, volgens de overlevering, niet verdragen en beet om de plant te verwoesten, een stuk van de wortel af. Dat kan men nog altijd zien, want de wortel is stomp.
Volgens de signatuurleer wijzen de lansvormige bladeren op het bloedstelpende effect bij puntwonden.
Er zijn al beschrijvingen van de Plantago te vinden bij Plinius en Discorides, beide beroemde Romeinse geneesheren. Plinius schreef dat als men vlees in een pan met weegbree zou doen, de stukken weer aan elkaar zouden groeien. Discorides roemde de smalle weegbree als bloedstillend middel en als wondkruid. Rembertus Dodoens schreef in zijn Cruydeboeck (1554) over de heilzame werking van de “wechbreeden”. Hij gebruikt zowel het blad als de wortel. Nicholas Culpeper, een Engelse arts, beschrijft in zijn boek “The English physitian” (1652) de smalle weegbree als hèt kruid om ziekte van het hoofd, veroorzaakt door teveel hitte, te genezen.
Der Kräuterpfarrer Johann Künzle (begin 20ste eeuw) schrijft in Das grosse Kräuter Heilbuch:”Das Wegerich hat der liebe Gott an alle Wege gestreut, in alle Wiese und Raine gesetzt, damit wir ihn stets bei der hand haben; denn er is unstreitig das eerste, beste und häufigste alle Heilkräuter”.
De gebruikte delen van de Plantago lanceolata zijn de bladeren, geoogst voor de bloei.
Inhoudsstoffen
De bladeren van de smalle weegbree bevatten veel slijmstoffen, tot wel 6,5%. Slijmstoffen vormen een beschermende laag, maken slijm dat vast zit los en hebben zo een regulerende werking op slijmvliezen. Uitwendig werken slijmstoffen zuiverend op wonden en zweren. Belangrijk om te weten is dat slijmstoffen de werking van andere werkzame stoffen kan vertragen en daardoor de werkzaamheid van die stoffen verhogen. Ook bevatten de bladeren tot 6,5% looistoffen. Ze helpen wonden sneller te helen en nieuw weefsel te vormen. Bij grote hoeveelheden beschadigen (looien) ze de huid. Looistoffen zijn ook samentrekkend en daarmee bloedstelpend. Een andere belangrijke inhoudsstof van de smalle weegbree is het stofje aucubine. Door hydrolyse wordt aucubigenine gevormd. Deze stof is uitgebreid onderzocht en werkt antibiotisch, antibacterieel, anti-histaminisch en schimmelwerend en kan verantwoordelijk gehouden worden voor een deel van de zeer breed inzetbare Plantago lanceolata. Maar altijd in samenwerking met de andere inhoudsstoffen. Dat maakt kruiden juist uniek. Een belangrijke inhoudsstof om hier te noemen is kiezelzuur, een silicium houdend bestanddeel, dat mede gunstig werkt op wondgenezing van huid en slijmvliezen.
Gebruik
Vanwege de werking van het stofje aucubigenine wordt het blad altijd vers gebruikt of een koud verwerkt. Bij verhitting verdwijnt het enzym dat verantwoordelijk is voor de omzetting van aucubine naar aucubigenine.
Het is het een heel belangrijk kruid bij hoest omdat het verzachtend werkt op de hoestprikkel, het ophoesten bevordert en het longslijmvlies helpt herstellen. Het is een basiskruid, ook bij gewone verkoudheid.
Het verse sap of de tinctuur helpt bij oorpijn en oorontsteking.
Het is een echt EHBO-kruid, het sap is nuttig bij wonden en huidaandoeningen zoals een abces. Bij jeuk door brandnetel of door insectenbeten helpt het om met een gekneusd blad over de plek te wrijven. De tinctuur werkt ook goed bij jeuk. .
Waarschuwingen
Er zijn geen bijwerkingen of contra-indicaties bekend van de smalle weegbree bij normaal gebruik. Vanwege de vertragende werking op andere stoffen door de grote hoeveelheid slijmstof is het raadzaam te kijken naar het medicijngebruik van iemand, bijvoorbeeld bloedverdunners.
Recepten
Het jonge blad van de smalle weegbree bevat heel veel vitamine C (70mg per 100 gram blad) een onmisbaar bestanddeel van een lekker voorjaarssalade of reinigingskuren. Later in het jaar is het blad niet meer lekker vanwege de harde ribben.
Bij lichte bronchitis en bij longontsteking is het drinken van vers sap (of stroop, het sap ingekookt met suiker of honing) een aanrader. Elk dag 3-5 eetlepels.
Samen met longkruid, tijm en hysop maak je een breedspectrum hoestdrank.
Een aftreksel van de bladeren kan ook gebruikt worden als gezichtslotion voor bijvoorbeeld verwijde poriën. Of als rustgevend oogwater voor vermoeide ogen.
Smalle weegbree staat voor mij persoonlijk vanwege zijn nederigheid en onzichtbaarheid met daartegenover zijn enorme potentie symbool voor kruiden in zijn algemeenheid. Het logo van mijn voormalige bedrijf bevatte de smalle weegbree en ook in het logo van B&B De Middelstee kun je hem terugvinden.
Johanna Top februari 2021