In balans met een historisch kruid…Verbena officinalis
Het is december en veel kruiden zijn in hun rustfase. Zo ook de Verbena officinalis, de IJzerhard, in mijn tuin. De stijve takken lijken op ijzerdraad die de plant ogenschijnlijk onverzettelijk op zijn plek houden. Maar is dat zo? Het kruid is niet altijd meerjarig en komt van nature hier in de Achterhoek nauwelijks voor. Het is in sommige omstandigheden namelijk erg kwetsbaar voor koude. Maar ik houd de moed er in: de kleine paarse bloempjes zijn zo teer en van dichtbij zo prachtig om te zien. Maar je moet de plant dus wel opmerken. En een beetje koesteren.
Verbena officinalis, IJzerhard, behoort tot de Verbenacea, de ijzerhardfamilie, die wereldwijd ongeveer 3000 soorten omvat. De bekendste is de Djatiboom, die teakhout levert, een hardhoutsoort. In West-Europa en het Middellandse Zeegebied is er maar 1 kruidachtige: de Verbena officinalis. Verder kennen we natuurlijk sierplanten in cultuur zoals de Verbena bonariensis (1). De naam Verbena is misschien afgeleid van het Keltisch ferfaen. Fer betekent wegvoeren en faen betekent steen (de plant werd tegen blaasstenen gebruikt). Hier zien we ook het verband (en de verwarring) met de Franse Vervain, Lippia citriodora, de citroenverbena. Een volledig andere soort maar erg gewild vanwege de sterke geur en smaakeigenschappen. Volgens anderen is de naam een verbastering van herbena, dat van herbeo (groene), is afgeleid, omdat de plant gebruikt zou zijn als groen bij offerfeesten. Ook wordt wel gedacht dat Verbena afkomstig is van het Oud-Griekse Verbenaca, dat weer afstamt van een oud Indo-Europees woord dat (magische) staf betekende. Dit i.v.m. het uiterlijk van de plant. Officinalis komt van het Latijnse officium (werkplaats, in plantkundig/medische verband is dat de apotheek). IJzerhard kan een vertaling zijn van een oude Duitse naam voor de plant, namelijk Isernkraut. Het woord Is betekent hard of taai, wat iets zegt over de stengels van deze plant (7).
Ondanks dat IJzerhard geen veel gebruikte medicinale plant is, wordt er veel over geschreven. Van oudsher werd de plant namelijk juist veel helende eigenschappen toegedicht en vooral gebruikt als ritueel kruid. IJzerhard kon bijna alles genezen: oorlogswonden, beten van gifslangen, geelzucht, kiespijn, hoofdpijn, zweren en hartziekten. En priesters droegen het kruid bij vredesonderhandelingen. Het kruid werd divers toegepast zowel inwendig als uitwendig en zowel bij problemen met het lichaam als met het hoofd. Maar tegelijkertijd maakte dit de plant ook minder specifiek en daardoor wellicht minder gewild als geneeskruid. Op enig moment is de plant mogelijk ook uit de gratie geraakt doordat het vanwege het oorspronkelijke rituele gebruik ook geassocieerd werd met magie. En met het verdwijnen van de alchemie, de leer die scheikunde verbond met het spirituele, en de opkomst van de natuurwetenschap werd de plant waarschijnlijk vervangen door planten die deze link met het bovennatuurlijke niet hadden.
Als je kijkt naar wat we tegenwoordig weten van de inhoudsstoffen van deze plant dan valt op dat IJzerhard een aromatisch, zeer bitter kruid is. De belangrijkste inhoudsstoffen zijn:
- iridoide glycosiden, die ontstekingsremmend werken
- bitterstoffen (waarvan waarschijnlijk vooral de iridoide glycosiden zelf) die de eetlust en spijsvertering (maag) bevorderen
- slijmstoffen die een verzachtende werking hebben
- etherische olie (sporen): voornamelijk citral, welke kalmerend werkt.
- vitamines en ijzer als bouwstenen voor het skelet
In de westerse kruidengeneeskunde wordt IJzerhard door de werking op de spijsvertering en de psyche vooral gebruikt bij nerveuze klachten. In de Chinese geneeskunde gebruikt men het vooral bij kwalen die verbonden zijn met verstoring van de meridianen van lever, milt en blaas: menstruatieklachten, griep, koortsende ziekten, tandvleesontsteking, abcessen, moeilijk urineren, malaria, schistosomiasis.” (4) Van IJzerhard gebruikt men de gehele bovengrondse plant, die wordt geoogst tijdens de bloei.
Door de combinatie van inhoudsstoffen werkt het kruid goed bij zenuwuitputting, nervositeit, slapeloosheid, depressiviteit, postnatale depressie, melancholie of zwakheid bij herstel of na een griep of ziekte. En ook bij uitputting, hoofdpijn en migraine. Het kruid werkt ook goed bij problemen met de spijsvertering, maagpijn, maagdarmkrampen, zwakke leverwerking, geelzucht en galproblemen. Bij koorts, hoest, gezwollen lymfeklieren, astma. Het stimuleert de baarmoeder (bevordert de weeën) en bevordert de menstruatie.
Bij uitwendig gebruik werkt IJzerhard samentrekkend, bloedstelpend en het bevordert lokale bloedcirculatie bij schaaf-, snij- en brandwonden. Ook werkt het ondersteunend bij slecht genezende wonden en tandvleesontsteking, angina, keelpijn, aften, eczeem, zweren, abcessen, kneuzingen en zenuwpijn. (4)
Als contra-indicatie wordt gewaarschuwd IJzerhard niet te geven aan zwangere vrouwen, tenzij onder dokterscontrole om weeën op te wekken. Bij overmatig gebruik kan misselijkheid en braken ontstaan. Ook zijn er mogelijke interacties met medicijnen die werken op de bloeddruk of de hormoonhuishouding (4)
Wanneer je naar het traditionele en het hedendaags gebruik kijkt, dan valt op dat het een kruid is dat een brede werking heeft. Traditioneel komt het als offer- en ritueelkruid naar voren en omdat het kruid ook hedendaags nog kalmerende eigenschappen wordt toegekend, is het zeker een kruid dat psychisch werkt. Zelf zou ik het kruid daarom en omdat het een brede werking heeft met name gebruiken bij angst of stress-gerelateerde klachten, die zich vervolgens ook uiten in het fysieke lichaam en visa versa. Dus om de balans te herstellen.
Als thee wordt IJzerhard aanbevolen bij pijnlijke menstruatie, indigestie, nervositeit en slapeloosheid: 15 à 30 gr. gedroogd kruid overgieten met 0,5 liter kokend water, 3-4 maal daags een kop.
Als gedroogd kruid: 2 à 4 gr. per dag
IJzerhard past bij mensen met een sterke persoonlijkheid en een onuitputtelijke energie. Mensen die overenthousiast zijn en vooral met hun hoofd van alles willen (5). Voor hen kan een ontspannend bad met een kruidenmengsel met daarin ook IJzerhard weldadig zijn. Ik heb een recept gevonden maar nog niet uitgeprobeerd omdat ik niet alle kruiden heb: 1-2 handen van een mengsel van IJzerhard (Verbena officinalis), Amerikaans glidkruid (Scutellaria lateriflora), echte kamille (Matricaria recutita), citroenmelisse (Melissa officinalis) en heilig basilicum (Ocimum sanctum) in een katoenen zakje en hang dit in het bad (6). De Ocimum sanctum heeft voor zover ik weet geen geneeskrachtige werking, maar wordt gebruikt in India gebruikt als heilig (offer)kruid. Ik zou het daarom ook kunnen vervangen door Ocimum basilicum, wat ook bekend staat als liefdeskruid.
IJzerhard sterkt de mens en kan als het ware ‘ijzer in staal veranderen’, (5) zowel geestelijk als lichamelijk. Erg belangrijk voor mensen wiens kracht in zachtheid ligt.
1- bron: Nederlandse Oecologische Flora, Weeda e.a.
2- bron: Botanisch handboek medicinale planten, Simmonds e.a.
3- bron: De magische kracht van Kruiden en Planten, Gertrud Scherf.
4- bron: Groot Handboek geneeskrachtige planten, Dr. Geert Verhulst
5- bron: Kruiden. Signatuur en eigenschappen, Yvonne Maessen
6- bron: Zelfgemaakte bereidingen met geneeskrachtige kruiden, Anne McIntyre
7- bron: wilde-planten.nl
Rekken, 2 december 2020
Frederike Lautenbach