Vogelmuur (Stellaria media) is een wijdverspreid en bescheiden ogend plantje. Als je deze zachte, frisgroene bodembedekker met haar tere witte bloemetjes eenmaal kent, zie je haar overal. Vogelmuur heeft een lange traditie van medicinaal gebruik en wordt al eeuwen gewaardeerd om haar verzachtende, verkoelende en voedende kwaliteiten.
Botanische omschrijving
Vogelmuur (Stellaria media) is een eenjarige of kortlevende overblijvende plant uit de Anjerfamilie (Caryophyllaceae). Ze groeit onopvallend tussen stoeptegels, tegen muren, in tuinen, in bosranden. Altijd op zoek naar een vochtige plek in de halfschaduw. Het is een snelle groeier, die uitbundig bloeit. Vogelmuur groeit min of meer bodembedekkend. De stengels zijn dun, slap en hebben vaak één rij fijne haren. De bladeren zijn eirond tot ei-lancetvormig, tegenoverstaand en zacht behaard. De kleine, witte bloemen met vijf diep ingesneden kroonblaadjes ogen als een sterretje, vandaar de naam Stellaria.
Traditioneel gebruik
In Europa werd vogelmuur al in de oudheid medicinaal toegepast. Dioscorides (1e eeuw n.Chr.) vermeldde vogelmuur als verkoelend en genezend bij huidirritaties. Tijdens de Middeleeuwen schreven kruidendokters haar voor bij zwellingen, wonden en jeukende huidaandoeningen (Grieve, 1931; Madaus, 1938).
Ook buiten Europa werd dit kruid veelvuldig ingezet.
In Noord-Amerika gebruikten de Cherokee vogelmuur als pijnstillend middel bij reuma en als voeding vanwege haar rijke gehalte aan vitaminen en mineralen (Moerman, 1998). In China werd een verwante soort toegepast in de traditionele geneeskunde, met name om ‘interne hitte’ te koelen en het lichaam te reinigen (Bensky et al., 2004).
Inhoudsstoffen
In de volksmond kreeg vogelmuur diverse bijnamen, waaronder “kippenkruid”. Niet alleen omdat kippen (en andere vogels) er dol op zijn, maar ook omdat het erg voedzaam is. Vogelmuur is rijk aan saponinen, flavonoïden, vitamine C, coumarines, triterpenen, vette olie en mineralen als silicium, calcium en magnesium (Verhelst, 2018).
Diverse toepassingsmogelijkheden
Meerdere onderzoeken ondersteunen de brede traditionele toepassing van Stellaria media. Zo beschrijft een studie dat ethanolextracten sterke anti-oxidatieve werking vertonen (Rogowska et al., 2017). Ook blijkt de plant enzymen te remmen die betrokken zijn bij ontstekingen en stofwisselingsstoornissen (Oladeji et al. 2020).
Het gamma-linoleenzuur (GLA), een meervoudig onverzadigd vetzuur, in vogelmuur speelt een belangrijke rol bij het herstel van de huid.
GLA verbetert de barrièrefunctie waardoor vocht beter wordt vastgehouden en de huid minder snel uitdroogt of geïrriteerd raakt. Het bevordert bovendien de aanmaak van gezonde huidcellen en helpt bij het verminderen van ontstekingsreacties. Hierdoor versnelt het herstelproces bij eczeem of kleine wondjes (Hoffmann, 2003).
De saponinen in vogelmuur stimuleren de afscheiding van slijm en vergemakkelijken het ophoesten (Mali et al., 2011). Het verzachtende effect op slijmvliezen maakt haar geschikt bij vastzittende hoest, keelpijn en hoest.
Recente studies tonen aan dat een methanolextract van het blad ontstekingsremmende eigenschappen heeft die relevant zijn bij artritis en spierklachten (Singh R. et al., 2022). Dit ondersteunt het traditionele gebruik van vogelmuur bij reumatische pijnen door de Cherokee.
Bereidingen met Vogelmuur
Hieronder enkele traditionele en hedendaagse toepassingen van vogelmuur
Toepassing | Bereiding | Gebruik | Bron |
|---|---|---|---|
Infusie / Thee | 2 theelepels gedroogd kruid op 250 ml kokend water. 10 minuten laten trekken, zeven. | 2-3 keer daags 1 kop. Bij hoest, huid-klachten of als milde detox. | Grieve (1931), Hoffmann (2003) |
Vers sap | Vers geplukt kruid (biologisch) wassen, pureren en uitpersen. | 10-15 ml per dag, als tonicum en bij huidproblemen. | Madaus (1938), Oladeji et al. (2020) |
Kompres / Pleister | Vers kruid kneuzen en direct op de aangedane huid leggen. Eventueel weken in heet water voor een warm kompres. | Bij eczeem, psoriasis en insectenbeten. | Moerman (1998), Singh R. et al. (2022) |
Tinctuur (1:5) | Gedroogd kruid op alcohol (40%) in verhouding 1:5, 2 weken trekken, regelmatig schudden. Hierna filteren en bewaren in een donkere fles. | 20-40 druppels, 3x daags. Bij reuma, ontstekingen en ontgifting. | Hoffmann (2003), Oladeji et al. (2020) |
Zalf | 50 g verse vogelmuur kort verwarmen in 100 ml olie (bv. olijf of amandel), daarna zeven en bijenwas toevoegen (ca. 10 g) tot gewenste dikte. In potjes bewaren. | Bij kloofjes, droge huid of eczeem. Dagelijks dun aanbrengen. | Grieve (1931), Rogowska et al. (2017) |
Veiligheid
Vogelmuur wordt over het algemeen als veilig beschouwd, zeker bij uitwendig gebruik. Inwendig gebruik in normale doseringen is mild, maar door de aanwezigheid van saponinen kan overdosering leiden tot maag-darmklachten of diarree. Voorzichtigheid is geboden tijdens zwangerschap en bij mensen met een gevoelig spijsverteringskanaal. Altijd raadzaam om bij langdurig gebruik een herborist te raadplegen.
Gebruikte Bronnen
- Bensky, D., Clavey, S. & Stöger, E. (2004), Chinese Herbal Medicine: Materia Medica.
- Grieve, M. (1931), A Modern Herbal, Dover Publications.
- Hoffmann, D. (2003), Medical Herbalism, Healing Arts Press.
- Madaus, G. (1938), Lehrbuch der Biologischen Heilmittel, Georg Thieme Verlag.
- Mali, R.G., Dhake, A.S. (2011), “A review on phytochemical and pharmacological aspects of Stellaria media”, Journal of Pharmacy Research.
- Moerman, D.E. (1998), Native American Ethnobotany, Timber Press.
- Oladeji O.S. & Oyebamiji A.K. (2020), “Stellaria media (L.) Vill.- A plant with immense therapeutic potentials: phytochemistry and pharmacology”, Heliyon, Volume 6, Issue 6, June 2020.
- Rogowska M. et al. (2017), “Chemical composition, antioxidative and enzyme inhibition activities of chickweed herb (Stelaria media L., Vill.) ethanolic and aqueous extracts”, Industrial Crops and Products, Volume 97, March 2017
- Singh R. et al. (2022), “Stellaria media Linn.: A comprehensive review highlights the nutritional, phytochemistry, and pharmacological activities”, Journal of Herbmed Pharmacology, June 2022, 11(3):330-338.
- Verhelst G. (2018), Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 8e druk, uitgeverij MANNAVITA