Als kind keek ik al gefascineerd naar de perfect ronde druppeltjes die zich in de vroege ochtend verzamelden op het fluweelzachte blad. Wat toen een klein natuurwonder leek, blijkt nu een plant te zijn die al eeuwenlang bewondering oproept:
Vrouwenmantel (Alchemilla vulgaris).
Ooit gezien als heilig kruid door alchemisten die geloofden in haar levensverlengende kracht, is vrouwenmantel vandaag de dag
onderwerp van serieus (farmacologisch) wetenschappelijk onderzoek.
Naamgeving
De latijnse naam “Alchemilla” is vermoedelijk afgeleid van het Arabische woord “Alkemelych” dat “kleine magiër” betekent of van “Alkimia” dat “alchemie” betekent.
De Nederlandse naam “Vrouwenmantel” verwijst naar de bladvorm/rand die doet denken aan de geschulpte rand van een kapmantel sierlijke mantel.
Botanische omschrijving
Vrouwenmantel behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae) en is een vaste plant die vooral voorkomt in gematigde streken van Europa en Azië. De plant heeft ronde tot waaiervormige bladeren met een gekartelde rand en is bedekt met een zachte, donzige beharing.
De karakteristieke, lichtgroene bloemetjes zijn klein (2 tot 4 mm)
en kunnen dichte trossen vormen.
Vrouwenmantel bloeit van mei tot augustus en houdt van vochtige, voedselrijke grond. Je vindt haar vaak in bermen, graslanden en langs bosranden.
Een opvallend kenmerk is de manier waarop dauwdruppels zich verzamelen in het midden van de bladeren, als kleine, heldere parels.
Dit zijn niet altijd regendruppels. Vrouwenmantel kan zelf water uitscheiden via speciale poriën, een proces dat guttatie wordt genoemd.
Dit gaf al vroeg aanleiding tot verhalen over haar mysterieuze krachten.
Traditioneel gebruik
Al sinds de middeleeuwen heeft Vrouwenmantel een bijzondere plaats in de kruidengeneeskunde. Alchemisten verzamelden de dauwdruppels die zich ’s ochtends op de bladeren verzamelden.
Deze “hemelwaterdruppels” werden
beschouwd als zuiver en magisch. Men dacht dat deze druppels konden helpen om “onzuiverheden”uit het lichaam te verwijderen en zelfs de maagdelijke staat van de boezem kon terugbrengen bij oudere vrouwen.
Volgens de signatuurleer van Paracelsus symboliseert zij bescherming en koestering en werd aangeraden de eerste 10 dagen na de geboorte om de baarmoeder te laten samentrekken tot oorspronkelijke grootte.
Culpeper beschouwde Vrouwenmantel in de 17 e eeuw als effectief wondkruid bij in- en uitwendige wonden, ontstoken wonden
en bloedende wonden.
In veel Europese kruidenboeken wordt de plant geroemd als baarmoedertonicum.
Inhoudsstoffen en werking
Vrouwenmantel is rijk aan looistoffen (6 à 8 procent) wat haar samentrekkende werking verklaart.
Verder bevat zij flavonoïden en organische zuren (voornamelijk
salicylzuur) wat ervoor zorgt dat het kruid ontstekingsremmende en pijnstillende eigenschappen geeft.
Ten slotte zorgen de aanwezige bitterstoffen ervoor dat Vrouwenmantel ook bruikbaar is om de spijsvertering (vooral maag en lever) te activeren.
Hoewel deze inhoudsstoffen de basis vormen voor de traditionele toepassingen, tonen diverse moderne studies dat Alchemilla vulgaris farmacologisch mogelijk veel meer in zich heeft dan vaak wordt vermoed.
Zo beschrijven Jelača et al. (2022) de genoprotectieve en antitumorale werking van Vrouwenmantel in vitro. In hun studie werden extracten getest op verschillende humane kankercellijnen, waarbij onder meer celdeling werd geremd en DNA-schade als gevolg van oxidatieve stress werd beperkt.
Deze bevindingen ondersteunen het traditionele beeld van Vrouwenmantel als regenererend en celbeschermend kruid.
Een chemische analyse van meerdere soorten binnen het Alchemilla-geslacht door
Kanak et al. (2022) bevestigt de uitzonderlijk hoge concentraties aan fenolzuren en flavonoïden in A. vulgaris. Met name quercetine en ellaginezuur kwamen in significante hoeveelheden voor – stoffen die bekend staan om hun antioxiderende, ontstekingsremmende en mogelijk antimutagene eigenschappen.
Een derde studie, uitgevoerd door Vlaisavljević et al. (2019), richtte zich op A. vulgaris agg. afkomstig uit de centrale Balkan.
Naast een krachtig antioxidantprofiel werd ook enzymremmende activiteit aangetoond – waaronder remming van tyrosinase en acetylcholinesterase – die relevant is bij processen als huidveroudering en neurodegeneratie.
Bovendien bevestigden de auteurs een duidelijke cytotoxische werking op tumorcellen, waarmee ook deze studie de farmacologische potentie van Vrouwenmantel onderstreept.
Hoewel grootschalige klinische onderzoeken nog ontbreken, tonen deze preklinische bevindingen aan dat Vrouwenmantel méér is dan een traditioneel vrouwenkruid.
In het licht van deze inzichten verdient deze plant een serieuze plaats binnen de hedendaagse fytotherapie – misschien wel als een modern ‘levenselixer’.
Diverse basisbereidingen
Traditioneel wordt Vrouwenmantel gebruikt bij menstruatieklachten, menopauze, wonden en diarree.
Recente studies wijzen ook op anti-oxidante en genoprotectieve effecten, wat potentieel bijdraagt aan de bescherming tegen celschade en tumorgroei.
Hieronder enkele basisbereidingen om Alchemilla vulgaris zowel inwendig als uitwendig te gebruiken.
- Infuus: Gebruik 2-4 gram gedroogd kruid per kop kokend water, 10 minuten laten trekken. Traditioneel gedronken bij menstruatieklachten.
- Tinctuur: 1 deel gedroogd kruid op 5 delen alcohol (40%). Gedurende 2 weken laten trekken en dagelijks schudden. Voor hormonale ondersteuning en baarmoederherstel.
- Zalf: 50 gram vers of 25 gram gedroogd blad maceren in 100 ml olijfolie (zorg dat blad in ieder geval onderstaat), daarna zeven en mengen met bijenwas. Voor wondverzorging en huidherstel.
- Afkooksel voor compres, betmiddel of spoeling: 100 gram gedroogd kruid overgieten met 1 liter kokend water (2 minuten koken), laten afkoelen en op pijnlijke plekken gebruiken.
Veiligheid
Vrouwenmantel wordt over het algemeen als veilig beschouwd, maar kan bij hoge doseringen maagklachten veroorzaken door de aanwezige concentratie looistoffen.
LET OP! Niet gebruiken bij zwangerschap, omdat het mogelijk baarmoederstimulerende effecten heeft.
Bronnen
- ESCOP. (2009). Alchemillae herba (Lady’s mantle): Monografie. European Scientific Cooperative on Phytotherapy. https://www.escop.com/downloads/ladys-mantle
- Jelača, S., Dajić-Stevanović, Z., Vuković, N., Kolašinac, S., Trendafilova, A., Nedialkov, P., Stanković, M., Tanić, N., Tanić, N. T., Acović, A., Mijatović, S., & Maksimović-Ivanić, D. (2022) Beyond traditional use of Alchemilla vulgaris: Genoprotective and antitumor activity in vitro. Molecules, 27(23), 8113. https://www.mdpi.com/1420-3049/27/23/8113 (Site MDPI)
- Kanak, S., Krzemińska, B., Celiński, R., Bakalczuk, M., & Dos Santos Szewczyk, K. (2022). Phenolic composition and antioxidant activity of Alchemilla species. Plants, 11(20), 2709. https://www.mdpi.com/2223-7747/11/20/2709 (Site MDPI)
- Vlaisavljević, S., Jelača, S., Zengin, G., Mimica-Dukić, N., Berežni, S., Miljić, M., & Dajić Stevanović, Z. (2019) Alchemilla vulgaris agg. (Lady’s mantle) from central Balkan: Antioxidant, anticancer and enzyme inhibition properties. RSC Advances, Nov 18, 9(64): 37474–37483. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9075513 (Site Pubmed Central)
- Verhelst G. (2018), Groot Handboek Geneeskrachtige Planten, 8e druk, uitgeverij MANNAVITA